- Raden Adjeng (thans Raden Ajeng) is de vrouwelijke vorm van een Raden Mas. Het is een Middenjavaanse titel voor vrouwelijke kinderen van prinsen. De titel blijft vier generaties lang door bestaan, dan stopt de vererving.
Een Raden Adjeng wordt door haar huwelijk een Raden Ajoe (nu Raden Ayu). Ook als ze met een niet adellijke man trouwt, of iemand die van lagere adel is.
- Allereerst kan ik je aanbevelen kennis te nemen van enkele publicaties over de Javaanse adel.
- L.W.C. van den Berg, De inlandse rangen en titels op Java en Madoera (’s?Gravenhage 1902).
- H. de Graaf, ‘Sadjarah Pangiwa Lan Panengen (De stamboom ter linker- en ter rechterzijde 1733-1743)’, Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 126 (1970, nr. 3) 332-337.
- Heather Sutherland, ‘Notes on Java’s Regent Families Part I’, Indonesia (1973, nr. 16) 113-147.
- Idem, ‘Notes on Java’s Regent Families Part II’, Indonesia (1974, nr. 17) 1-42.
- Idem, ‘The Priyayi’, Indonesia (1975, nr. 19) 57-77.
Zoals bekend, bestond er in Nederlandsch-Indië onderscheid tussen Europeanen en ‘inlanders’. Eerst genoemden zagen zichzelf als superieur aan de inheemse bevolking, inclusief haar hoofden. De (mohammedaanse) Javaanse vorsten en regenten achtten zich daarentegen – trots als zij waren – verheven boven de massa der (christelijke) Europeanen, hoewel zij formeel aan het Nederlandse gezag onderworpen waren. Hierin ligt ongetwijfeld een verklaring voor het feit dat het aantal gemengde huwelijken tussen vorsten- en regentendochters enerzijds en Europese mannen anderzijds niet groot is geweest. Daarbij komt dat het ongehuwd samenleven van dergelijke mannen en vrouwen bij mijn weten niet voor is gekomen. De soms gehoorde bewering dat Javaanse vorsten en regenten hun dochters beschikbaar stelden om de concubine van een Europese man te worden, lijkt mij dan ook twijfelachtig, zeker als het om een laaggeplaatste Europeaan gaat. Een inheemse vrouw die het huishouden van een ongetrouwde Europese man bestierde en zijn kinderen baarde, wat in Indië veel voor kwam, groeide dus op in de desa in plaats van de kraton.
Ik wil met het bovenstaande maar zeggen dat je voorzichtig moet zijn met het zonder betrouwbaar bewijs voor waar aannemen van verhalen over een ‘inlandse prinses’ in de familie. Hierbij moet je bedenken dat in menig Indische familie uit – in mijn ogen onterechte, maar in de Nederlandsch-Indische context wel begrijpelijke – schaamte werd gezwegen over de Javaanse voormoeder. Zie hiervoor: Reggie Baay, De njai. Het concubinaat in Nederlands-Indië (Amsterdam 2008) en van dezelfde, Portret van een oermoeder. Beelden van de njai in Nederlands-Indië (Amsterdam 2010). Om de ‘pijn’ te verzachten of het eigen ego te strelen, maakte men van haar niet zelden een ‘inlandse prinses’.
Ik zeg niet dat dit alles in de casus Hardeman het geval is geweest, maar het is wel belangrijk te weten wat er in de geboorteakte (die tevens de akte van erkenning zal zijn geweest) van mevrouw Van Hasselt-Hardeman staat. Wordt haar moeder daarin vermeld als ‘de inlandse vrouw Asmani’ of ‘als de inlandse vrouw Raden Adjeng Asmani’? Mevrouw Van Hasselt werd blijkens de stamboom Hardeman op internet te Watatoelis [bij Prambon, residentie Soerabaja, RdN] op 9 okt. 1881 geboren. Zij werd blijkens de Naamlijst der Europeesche inwoners van het mannelijk geslacht in Nederlandsch-Indië en opgave omtrent hun burgerlijken stand 1884 (Batavia 1883) erkend te Malang, residentie Pasoeroean [in 1883, het jaar waarin haar vader een Europees huwelijk sloot, RdN]. Haar vader was ten tijde van haar geboorte werkzaam als controleur 1e klasse (sinds 25 augustus 1881) bij het binnenlands bestuur in de residentie Soerabaja. Gezien deze betrekkelijk bescheiden rang lijkt het mij niet zo waarschijnlijk dat hij dochter van een regent tot concubine heeft kunnen nemen. Regenten waren immers formeel in gouvernementsdienst en stonden hoger in rang dan een controleur. Hardeman werd op 27 augustus 1886 benoemd tot assistent-resident van de afdeling Karanganjer van de residentie Bagelen. Hij zette daarmee een belangrijke stap op de maatschappelijke ladder, maar was toen reeds meer dan drie jaar met een Europese vrouw getrouwd.
|
, ovl. 6 apr 1916, Den Haag